Ouklend, 19. mart 2012. U veličanstvenoj atmosferi prepune “Orakl Arene” Golden Stejt Voriorsi povlače dres Krisa Malina, jednog od najboljih “ratnika” u bogatoj istoriji kluba sa Zapadne obale SAD. Na fotografiji za uspomenu s fenomenalnim strijelcem poziraju i drugi velikani tima iz Ouklenda – Nejt Tarmond, Rik Beri i Alvin Etls. Društvo im pravi i jedna dama, Barbara Luis, sestra pokojnog Vilta Čemberlena. Dresovi pomenute četvorke već odavno krase svodove velelepne hale, kao i majica sa brojem 14 korpulentnog brke u tamnosivom prugastom odijelu koji na snimku stoji između Malina i Etlsa. Njegovo ime je Tom Mešeri, ali su ga protivnici najčešće zvali “Ludi Rus”. Igrao je na pozicijama krilnog centra i niskog krila, u najjačoj ligi svijeta upisao 10 sezona (šest – u redovima Voriorsa), а 14. oktobra 1967. ušao u anale NBA kao prvi košarkaš čiji su dres “ratnici” povukli “iz opticaja”.

Holivud od glavnog grada Kalifornije Sakramenta, gdje trenutno živi Mešeri, dijeli otprilike 600 kilometara – tričava razdaljina za nekog vrsnog scenaristu iz “fabrike snova” u potrazi za uzbudljivom životnom pričom. Sama činjenica da biografija Mešerija još nije ekranizovana, barem u vidu kraćeg dokumentarca, dovoljan je razlog da američkim filmadžijama lupimo debeli minus.

Njegova priča počinje prije 77 godina u Mandžuriji gdje je 26. oktobra 1938. godine u Harbinu, u porodici ruskih emigranata, na svijet došao dječak, Tomislav Nikolajevič Meščerjakov. Njegov otac Nikolaj je bio oficir vojske carske Rusije, protivnik boljševizma i bjelogardejac, a majka Marija poticala je iz plemićke porodice koja jednim ogrankom vodi porijeklo od loze klasika ruske književnosti Lava Tolstoja. Nakon Oktobarske revolucije i sloma otpora monarhista, Meščerjakovi napuštaju Rusiju i nalaze privremeno utočište na sjeveroistoku Kine. Tokom izbjeglištva u Harbinu Nikolaj uporno pokušava da preseli porodicu u Sjedinjene Države i u tome samo djelimično uspijeva: američke vlasti mu izdaju radnu vizu i nude posao dokera u San Francisku. U nadi da će kroz određeno vrijeme na drugu obalu Pacifika prebaciti i svoje najbliže, glava porodice se otiskuje preko okeana. Planove kvari rat – maleckog Tomislava zajedno s majkom i sestrom Japanci deportuju u koncentracioni logor u Tokiju gdje će svo troje ostati do samog završetka oružanih sukoba. Konačno, 1946. porodica je ponovo na okupu.

Nevoljama, međutim, ni tu nije kraj. SAD i SSSR ulaze u Hladni rat, a pedesete godine prošlog vijeka u Americi počinju hajkom na “komunističke špijune” koju predvodi senator Džozef Makarti. Raspomamljeni “lovci na vještice” sumnjaju maltene u svakog ko nosi rusko prezime. U atmosferi antikomunističke histerije Meščerjakovi skraćuju prezime na američki manir Mešeri, a Tomislav postaje Tom.
U godinama koje dolaze dječak se razvija u korpulentnog, snažnog, visokog mladića (zaustaviće se na 198 cm) s odličnim predispozicijama za košarku. A kad je 1961. Mešeri diplomirao na univerzitetu Sent Meri yabilježio je prvi veliki uspjeh  – iste godine na draftu ga kao 7. pik u prvoj rundi biraju Filadelfija Voriorsi!

Igrom slučaja Tom se već naredne sezone vraća kući – Voriorsi sele iz Filadelfije u San Francisko i ostatak karijere Mešeri provodi na Zapadnoj obali. NBA je 1967. primila dva nova člana, San Dijego Rokitse i Sijetl Supersonikse, a na “draftu proširenja” Soniksi biraju četrnaesticu “ratnika”. U Sijetlu Mešeri igra četiri završne sezone, ali njegovi najveći uspjesi ostaće vezani za San Francisko: učešće na Ol Star meču u sezoni 1962/63 i dva NBA finala (1963/64 i 1966/67) u kojima Voriorsi gube od Bostona (1-4) i Filadelfije (2-4). Ironijom sudbine, Sikserse u finalu 1967. do titule vodi bivši saigrač Mešerija i povratnik u “grad bratske ljubavi”, legendarni Čemberlen.

Šta je ostavio košarci u amanet čovjek kojeg su se protivnici pribojavali i iz strahopoštovanja prozvali “The Mad Russian”? Prije svega, uspomenu na beskompromisnog borca, istinskog fajtera starog kova iz epohe kad je u igri bilo dozvoljeno mnogo više kontakta, ali i sigurnog strijelca (9.904 poena ili 12,7 po utakmici) i veoma solidnog skakača (8,6 skokova u prosjeku) koji jednostavno nije umio da igra s pola snage. U vrijeme kad je pesničenje pod obručima bilo maltene neizostavan dio NBA ikonografije, Mešeri je bio “policajac” koji rijetko kad započinje kavgu, ali je redovno završava. O njegovom burnom temperamentu i “kratkom fitilju” s druge strane Atlantika ispredane su legende, međutim, svaka je imala pokriće. Tako je jednom prilikom u duelu Sijetla sa Siksersima krenuo da bije ni manje ni više nego samog Čemberlena! Bio je to duel Davida i Golijata u kom se Mešeri nije obazirao na 18 centimetara “visinske razlike”, a gorostas iz Filadelfije u nevjerici samo “čuvao distancu”.

“Vilt mi se smijao. Da je neko to snimio, bilo bi smiješno do bola – ja sam šaketao u prazno dok je on svojom ispruženom ručerdom držao moju glavu. Bila je to tipična scena iz crtanog filma, a on je samo ponavljao: ‘Тоmi, šta radiš?'”

Početak šezdesetih obilježile su i prave bitke na parketu koje su “ratnici” vodili s najvećim rivalom na Zapadu, LA Lejkersima. Direktan rival Mešerija u taboru “jezerdžija” tih godina bio je Rudi LaRuso, jako prgav, impulsivan krilni centar, navikao da konflikte na parketu rješava pesnicama. “Ludi Rus” mu nijednom nije ostao dužan. “Eldžin Bejlor je znao da kaže da utakmice između Voriorsa i Lejkersa nisu pošteno ni počinjale dok se LaRuso i ja ne potučemo”, prisjećao se kasnije uz osmijeh najratoborniji među “ratnicima”.

Svoju posljednju utakmicu u NBA odigrao je 21. marta 1971. Raspored je htio da oproštaj bude simboličan – Mešeri u dresu Sijetla protiv “svojih” Voriorsa. Ubacio je 9 poena, a Soniksi su slavili. Zvuči paradoksalno, ali još veću zaostavštinu košarci je poklonio nakon što je okačio patike o klin. Već kao dječak zavolio je književnost i kasnije često pripisivao tu ljubav onom “genu Tolstoja” u svojoj ruskoj krvi. Prvu zbirku pjesama pod nazivom “Over the Rim” napisao je daleke 1970. godine. Uslijedile su “Nothing We Lose Can Be Replaced” (1999) i “Some Men” (2012). Njegova posljednja knjiga poezije “Sweat” privukla je pažnju mnogih, uključujući i NBA legende Fila Džeksona i Bila Rasela, kao i čuvenog američkog pjesnika Roberta Hasa.

Zapisnik sa Mešerijeve poslednje NBA utakmice

“Prije mnogo godina u jednom članku koji sam napisao za Sports Illustrated, rekao sam da je Tom Mešeri, inače jako čvrst momak na parketu, bio jedan od najosjećajnijih ljudi koje sam ikada upoznao. U svojoj novoj knjizi ‘Sweat’ na temu košarke i drugih sportova to je dokazao јоš jednom”, rekao je Rasel.

Mešerijevo prvo prozno djelo takođe je ostavilo traga u literarnim krugovima: svoje jedino trenersko iskustvo (po završetku igračke karijere 1971. je preuzeo Karolina Kugarse u ABA ligi i bio otpušten na kraju sezone) pretočio je u dnevnik pod naslovom “Caught in the Pivot”. Prema ocjenama kritičara, bio je to briljantan insajderski prikaz lige koja se 1976. fuzionisala s NBA. Tom Mešeri je 2005. izabran u “Kuću slavnih književnika Nevade” nakon maltene četvrt vijeka prosvjetnog rada u srednjoj školi u gradiću Rino.

Nesmanjenim intezitetom nastavlja da piše i danas, duboko zagazivši u osmu deceniju života. U rukopisu je završio tri romana i dok čeka izdavače, kako sam kaže, bori se sa vremenom. Nedugo nakon odlaska u penziju 2005. otkriveno je da boluje od mijelomatoze – raka plazma ćelija. “Bolest je trenutno u remisiji, to je dobra vijest. Loša je to što je neizlječiva – vratiće se i ubiće me”, rekao je u novembru 2009. za Los Anđeles Tajms. Ljekari su mu davali najviše 10 godina života, ali Mešeri nije mario za brojeve. Sin ruskog oficira, ratni zarobljenik koji je preživio koncentracioni logor i bombardovanje Tokija i vidio smrt iz blizine još kao dijete, ne plaši se neizbježnog kraja. Traži još samo malo vremena, za svoju najbolju pjesmu.

Knjiga sa pesmama Toma Mešerija

Photo: NBA i YouTube

Bojan Šoć